Turcja 2010

STAMBUŁ

Stolica trzech historycznych imperiów; bizantyjskiego, zachodniorzymskiego, osmańskiego. Miasto na styku dwóch kultur. Azja i Europa , stare i nowe, chrześcijaństwo i islam przez wieki obok siebie. Piętnastomilionowy moloch nadal się rozrasta pochłaniając anatolijską wieś a przynajmniej wchłaniając jej mieszkańców. Meczety i dyskoteki, czarczafy i gołe pępki, awangardowe galerie i wirujący w zapamiętaniu derwisze. Bizantyjsko złote Miasto przygotowane by zabłysnąć jako kulturalna stolica, pokazać się Europie  w pełnym blasku.

Cieśnina Bosfor łączy Morze Marmara z Morzem Czarnym. Po jednej stronie jeszcze Europa ale po przekroczeniu mostu już Azja. To tylko podział symboliczny bo oczywiście lądując w Stambule musimy wykupić za 15 euro wizę - póki co Europa bacznie przygląda się Turcji. Za kilka euro wyruszamy na przejażdżkę po Bosforze. Warto wiedzieć, że sama nazwa „Bosfor" pochodzi od grackiego słowa „bosporos" oznaczającego przeprawę dla bydła.
 Z wody najlepiej widać potęgę i przepych miasta. Mijamy kolejne historyczne budowle przeglądające się w wodach Bosforu. W oddali pozostają rozświetlone słońcem kopuły meczetów. Stąd chyba najłatwiej zrozumieć dlaczego Stambuł otacza tak czarowna aura. Rejs po Bosforze polecam każdemu. 600 metrowa fasada Pałacu Dolmabahce , pałac Ciragan, meczet w Ortakoy - wydają się unosić na wodzie. Zadzieramy głowy by ogarnąć ogrom wiszącego mostu.

Sultanahmet - stare miasto.
Mając kilka godzin w Stambule trudno dokonać wyboru. Chciałoby się poznać dzielnicę Galata ale alternatywą są zakamarki Sultanahmetu, Haga Sofia i Błękitny Meczet.

Lądujemy późnym wieczorem. Mamy do dyspozycji dwie noce ale tylko jeden dzień. Wybieram niezbyt drogi hotel o standardzie europejskim (co oznacza ni mniej ni więcej, że w łazience możemy liczyć na glazurę i znormalizowany sedes a nie dziurę w podłodze) przy Haga Sofia. Wszystko jest na miejscu. Okno wychodzi na sędziwy mur z kilkuwiekowymi może bizantyjskimi cegłami. Brak widoku mi nie przeszkadza, mam świadomość obcowania z namacalną historią a ponadto słabiej słychać tu nawoływania muezinów. Ceny noclegów umiarkowane ale właściciele odbijają sobie na cenach w restauracji na parterze. Poza pysznym śniadaniem wliczonym w cenę, generalnie pozostajemy przy kanapkach i przegryzkach na mieście. Restauracja kusi wieczornymi koncertami a w dzień pokazami tradycyjnego wypieku placków w okrągłych, chlebowych piecach i na wielkich, tradycyjnych płytach.

Targ z przyprawami mniejszy ale nie uboższy krewny Wielkiego Bazaru - wędrujemy wśród  alejek odurzeni zapachami unoszącymi się znad koszy pełnych różnokolorowych przypraw; żółciutki szafran, czerwone odmiany papryki, zielone, sproszkowane pistacje, zmysły nie nadążają. Najróżniejsze kształty i smaki serów, obfitość oliwek, herbata w ogromnych worach, kawa na wagę w oszałamiającej różnorodności. Osmański przepych działa na wyobraźnię, kubki smakowe szaleją.

Haga Sofia - Świątynia Mądrości Bożej - najważniejsza świątynia Bizancjum, wzór architektonicznej doskonałości. Ufundowana w 532 roku przez Justyniana I Wielkiego była prestiżowym miejscem koronacji kolejnych cesarzy. Prawie tysiąc lat trwała jako symbol i opoka chrześcijaństwa aż do przełomowego zdobycia przez Turków Konstantynopola. Koniec chrześcijańskiej świątyni to także koniec pewnej epoki. Ojciec wszystkich Turków czyli Ataturk podjął jedyną słuszną decyzję - ponad podziałami przeznaczył obiekt na muzeum pozostawiając zarówno ślady okresu gdy była ona meczetem jak i przywracając świetność bizantyjskim mozaikom.

Wnętrze kościoła było zaprojektowane jako odzwierciedlenie nieba na ziemi. Wspaniałe mozaiki, Mihrab, wielka kopuła zdobiona cytatami z Koranu - to trzeba zobaczyć.

Błękitny Meczet

Decyzją ambitnego Sułatana Ahmeta I naprzeciwko Hagi Sofii stanął w 1609r Błekitny Meczet. Jego dostojna piękność miała przyćmić czar sąsiadującej świątyni.
Powracając z Turcji zachowujemy wspomnienie zaśpiewnego nawoływania Muezzina do modlitwy tradycyjnie dzielącej dobę na 5 części (nawet jeśli obecnie na wieży –Minarecie zastąpiły go głośniki). Przed modlitwą wierni obowiązkowo dokonują rytualnego obmycia stóp i rąk. Do meczetu wkraczają boso. Kobiety okrywając skromnie głowy chustą skupiają się w mniejszej ,wydzielonej części – zazwyczaj zakratowanej. Nie będą swoją obecnością i widokiem rozpraszały mężczyzn skupionych na modlitwie. Wszyscy zwróceni są w kierunku Mekki, przed nimi Mihrab – nisza w ścianie a po prawej kazalnica czyli mimber. Nie należy przeszkadzać wiernym oddającym cześć Allachowi pod przewodnictwem Immana.

Błękitne Oko  Proroka symbolizujące spojrzenie Mahometa  chroni przed złym urokiem – dostaniesz je w prezencie lub możesz kupić na każdym ulicznym stoisku. A w Błękitnym Meczecie otoczą cię dziesiątki tysięcy błękitnych kafli z Izniku. Istambulski Błękitny Meczet (Sultan Ahmet Camii) został zbudowany w XVII wieku na polecenie sułtana Ahmeta I. W jego zamyśle meczet ten miał przewyższyć swą potęgą i pięknem stojącą nieopodal Aya Sofię.

Na zdjęciu – atmosfera wieczornej modlitwy w meczecie. Turcja, Stambuł / maj 2010r

Początkowo układano ozdobne, malowane ręcznie kafle jedynie w rzędzie wzdłuż podłogi, z czasem zaczęły piąć się w górę pokrywając całe ściany, zastępując mozaiki a nawet wypierając marmurowe okładziny. Płytki ceramiczne zdobiły zarówno meczety, jak i łaźnie oraz rezydencje prywatne bogatych paszów.  Początki świetności tureckiej ceramiki sięgają czasów seldżuckich, czyli XI wieku naszej ery.  Wszyscy artyści zamieszkujący zdobyty przez sułtana Selima I perski Tabriz zostali zesłani właśnie do Izniku, gdzie rozwinęli do perfekcji sztukę produkcji fajansowych kafli i naczyń. Największe zamówienie zrealizowane przez lokalnych mistrzów ceramiki (21 043 płytek w 50 wzorach) zostało wykonane w 1609 roku, w celu ozdobienia Błękitnego Meczetu.

W Sultanahmet tuż obok siebie znajdziemy prawdziwe perły; Pałac Topkapi, Meczet Sulejmana, Hammam Cemberlitas, kolumna Konstantyna, Hipodrom.

Cysterna Bazylikowa (Yerebatan Sarnıcı) to wspaniałe miejsce by odetchnąć chłodnym powietrzem w gorący dzień. Od czasów starożytnych cysterny służyły jako ogromne rezerwuary wody dla miasta. Cysterna Bazylikowa powstała w szóstym wieku naszej ery, za czasów cesarza Justyniana I. Z czasem uległa zapomnieniu, odkryta w szesnastym wieku po podboju Konstantynopola, ponownie zapomniana, została odrestaurowana w 1987 r. po usunięciu zalegających wewnątrz od kilkuset lat błota i śmieci. Trudno sobie wyobrazić, jak można było zapomnieć o obiekcie takiej klasy położonym w samym sercu starej dzielnicy. A jednak… My mieszkając w hoteliku położonym w odległości ok. 50m, mijaliśmy wejście kilkakrotnie a gdy podążając za wskazówkami z przewodnika chcieliśmy odwiedzić cysternę, okazało się, że szukaliśmy wejścia ponad godzinę. Podobno odnaleziono ją podstępem. Pewien Niemiec zauważył, że na  miejscowym targu sprzedawane są świeże ryby, które nie mogły pochodzić z Bosforu. Przekupił młodego Turka, który zaprowadził go do ukrytego podziemnego zbiornika, pełnego karpi. Cysterny były obiektami o znaczeniu strategicznym. W razie oblężenia zapewniały zapasy wody. Las wystających z wody kolumn wywiera niezapomniane wrażenie - 336 kolumn podtrzymuje sklepienie, z wody wynurzają się dwie rzeźbione głowy Meduzy.

ADYIAMAN

Okolice Adıyaman były zamieszkane od najdawniejszych czasów. Istnieją archeologiczne dowody (w postaci jaskini Palanlı w pobliżu miasta), że osadnictwo na tych terenach sięga co najmniej 40 tysięcy lat przed naszą erą. Podobnie jak cała Anatolia region był często najeżdżany, między innymi przez Asyryjczyków, Persów i Macedończyków. W 69 roku przed naszą erą powstało tu królestwo Kommageny. Ta antyczna cywilizacja postawiła monumentalne posągi na pobliskiej górze Nemrut.

Tureckie obierce.

Według istniejącej teorii historyków, pierwsze dywany powstały w plemionach koczowniczych, które w ciągu długiego czasu, kierowane potrzebami praktycznymi, nauczyły się sztuki przeplatania ze sobą miękkich włókien roślin oraz wykorzystywania wełny zwierząt, tworząc z niej coś w rodzaju filcu. W tamtej odległej epoce, głównym zastosowaniem dywanów była przede wszystkim ochrona przed zimnem, a z biegiem czasu zabezpieczenie się przed złymi mocami za pomocą magicznych symboli, jakie były na nich umieszczane. Modlitewnym dywanom przypisywano nadprzyrodzone właściwości . Według mieszkańców Wschodu ręcznie tkane dywany mają duszę. Dla Azjatów jest to o wiele ważniejsze niż fakt, że stanowią piękny element wyposażenia wnętrz. Islam nadał ich ornamentom religijny sens. W miejscach kultu nabierają szczególnego znaczenia i nieprzypadkowo są ozdobą meczetów. . W sztuce islamu ornamenty są nośnikami znaczeń. Dywan jest zaszyfrowanym przesłaniem, do odczytania którego potrzeba wiedzy i wyobraźni. Wiedza o tym, że drzewo życia symbolizuje ludzką wędrówkę do nieba, a złe oko - ochronę przed złym spojrzeniem, to dopiero połowa sukcesu

Na zdjęciu – . Dywan po utkaniu jest prany, zdarza się, że wtedy ujawniają się drobne usterki. Naprawy dywanów zarezerwowane są dla mężczyzn.  Turcja, Adyaman /maj 2010r

Na zdjęciu -. Wyrobem tureckich dywanów od wieków tradycyjnie zajmują się kobiety, a najczęściej młode dziewczyny, które cieszą się jeszcze dobrym wzrokiem i drobnymi palcami. Kobierce i kilimy stanowiły część posagu panny młodej i pozostawały w rodzinie na zawsze. .  Turcja, Adyaman /maj 2010r.

Południowo-wschodnia Anatolia

Południowo-wschodnia Anatolia to najbardziej orientalna część Turcji a zarazem najsłabiej rozwinięty i ciągle, pomimo ambitnych założeń projektu GAP, niedoinwestowany obszar Turcji, również pod względem produkcji przemysłowej. Dolinne dorzecze Eufratu i Tygrysu, obrzeżone z trzech stron górskimi pasmami to nawet dzisiaj egzotyczna część Turcji. Tereny te pomimo fascynujących zabytków, ruin starożytnych osad i miast z powodu działań kurdyjskich separatystów (zwanych przez Turków góralami ) były omijane prze turystów. A przecież Mezopotamia  to obszar o najstarszej historii wśród wszystkich krajów. Mezopotamia – kraina między dwoma rzekami, ziemie miedzy Eufratem a Tygrysem, gdzie  miał znajdować się biblijny raj na ziemi. Baśniowa kraina znana z Tysiąca i jednej nocy z Babilonem- miejscem jednego z cudów świata –Wiszących ogrodów Semiramidy i Wieży Babel (tereny dzisiejszej Syrii).

Liczne stanowiska archeologiczne zostały zatopione przez wody spiętrzone przez Tamę Ataturka. W Adiyamańskim muzeum oglądaliśmy zachowane znaleziska dające wyobrażenie ciągłości pokoleń zaludniających tę niegdyś bogatą krainę. Prehistoryczne systemy irygacyjne uległy z czasem zniszczeniu a palące słońce powoduje że rolnikom z trudem udaje się utrzymać z uprawy skalistej i w wyższych partiach mało urodzajnej ziemi. Woda jest życiem. Realizacja ambitnego projektu Południowo – Wschodnia Anatolia (GAP) ma docelowo poprawić sytuację rolników a przede wszystkim wygenerować energię elektryczną i przyciągnąć przemysł. Po rozwiązaniu problemów z przesyłem, nadwyżki energii popłyną w głąb kraju. Na razie obserwuje się zubożenie rolników, przenoszących się wraz z całymi rodzinami do dzielnic nędzy w pobliskich miastach. Budowa największej w Turcji a zarazem czwartej na świecie tamy pochłonęła wiele istnień ludzkich. Wzniesiony pomnik upamiętnia ten fakt.

 

Kopiec Karakus Tumulus kryje doczesne szczątki żony króla Antiocha. Miejsce wzięło nazwę od świetnie zachowanego posągu czarnego ptaka- orła. Za szczytu roztacza się wspaniały widok na bogatą Mezopotamię.

Historia góry Nemrut to jednocześnie historia szaleństwa i megalomanii. Lokalny król sprzed czasów rzymskich, zwany Antiochusem, wierzył, iż jest równy bogom z przeszłości. Aby dać wyraz temu przekonaniu, nakazał na szczycie górskim usypać sztuczny wierzchołek z kruszonej skały, o wysokości 50 metrów. Na trzech wielkich tarasach pragnąc zrównać się z bogami władca z dynastii Kommageny umieścił swoje gigantyczne posągi w towarzystwie bogów greckich i perskich. (Jego ojcu wystarczyło, że się uwiecznił ściskając dłoń Heraklesa.)`` W wyniku trzęsień ziemi posągi straciły głowy, które stoją obecnie osobno na ziemi. Największe wrażenie robi Nemrut o wschodzie lub zachodzie słońca.

 

 

Nieliczni podróżnicy, którzy docierają w te dalekie rubieże Anatolii, przybywają tu w poszukiwaniu przygody, dreszczu emocji lub śladów historii biblijnych. Tymczasem smakosze również nie będą rozczarowani południowym-wschodem Turcji, zwłaszcza jeżeli uwielbiają słodycze. Miłośnicy dobrego jedzenia uważają , że kuchnia turecka należy do najlepszych. Posiłki składają się głównie z baraniny i świeżych warzyw przyprawionych aromatycznymi ziołami. Turcy są gościnni i życzliwie nastawieni do turystów.

Na zdjęciu – Turek, z którym po chwili zasiedliśmy na poduchach udających sofę, by degustować herbatę ze szklaneczek w kształcie tulipana. On częstował skręconymi papierosami a od nas dostał miętówki. . Turcja / maj 2010r

 

Kobiety w islamskiej Turcji – temat trudny.  Za czasów Ataturka wprowadzono obowiązek i zarazem prawo do nauki dla kobiet. Bardziej delikatną sprawą okazał się ubiór kobiet - nawet Ojciec Wszystkich Turków nie odważył się na podjęcie kroków nakazujących zdjęcie zasłony - czarczafu . Trwa przepychanka o chustki. Dla Europejczyków trudna do zrozumienia ale dla tradycyjnie wychowanej muzułmanki – zasadnicza.

Na zdjęciu – młode dziewczyny z tradycyjnych islamskich domów mogą kształcić się ale z domu wychodzą tylko pod opieką zakwefionej ciotki. Anatolia, Turcja / maj 2010r.

Do czasu Atatürka Turcja była centrum światowego islamu. Nagle stała się krajem wojującym z religią. Atatürk każe wojsku strzelać do mężczyzn, którzy nie chcą zdjąć z głów tradycyjnych fezów: czapeczek w kształcie rondla z pomponikiem. Mówi: "Cywilizowany, międzynarodowy ubiór jest godny i właściwy dla naszego narodu i będziemy go nosić. Obuwie na nogach, spodnie, koszule i krawaty, marynarki i kamizelki oraz - naturalnie do kompletu - nakrycie głowy z rondem. To nakrycie głowy nazywa się kapelusz" - i w 1925 roku wprowadza tak zwaną ustawę kapeluszową. Kemal Atatürk oraz stworzona przez niego doktryna kemalizmu sprawiły, że dziś Turcja jest państwem prowadzącym negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej, a nie „Islamską Republiką Turcji” rządzoną przez radykalnych duchownych. Atatürk stworzył niezwykle istotny dziś pomost pomiędzy Światem Islamu a Światem Zachodu. Jego sylwetka oraz kemalizm są dla młodych ludzi doskonałym przykładem rozwoju społecznego, gospodarczego i oświatowego.

 Na zdjęciu – Święto Młodości – szczególnie uroczyście fetowane na prowincji. Uczniowie wszystkich publicznych szkół obowiązkowo uczestniczą w wydarzeniu przypominającym zasługi Ataturka dla tureckiej oświaty. Adyaman, Turcja / maj 2010r.

 

Ataturk

Zasługuje na oddzielny akapit. Siłę Ojca Narodu odczuwa się szczególnie na prowincji. W tureckich miastach miejsce szczególne zajmuje zawsze gigantyczny posąg wodza. Portrety zmarłego w 1939r wodza można spotkać wszędzie. Nie ma instytucji publicznej ze ściany której nie spoglądałby dumnie Ojciec Wszystkich Turków.  Kult Mustafy Kemala jest powszechny i oczywisty. Dzieci ssą go z mlekiem matki, szkoła tylko go wzmacnia. Zniósł sułtanat i został pierwszym prezydentem republiki. Odważnie wprowadził zachodni model życia, równouprawnienie kobiet i sekularyzację państwa. Rozwinięty po jego śmierci kult jednostki bardziej zaszkodził niż pomógł jego ideom. Wspólnota turecka nie ucieknie przed różnorodnością. Korzenie kurdyjskie czy tatarskie są nadal silne. Sytuację komplikują migracje wewnętrzne - ze wsi do miast i migracje do Europy np. do szczególnie ulubionych Niemiec. Rozmawiając z Turkami czuje się jak bardzo dbają o budowanie pozytywnego wizerunku w każdej sytuacji. Równouprawnienie kobiet też ma różne oblicza. Turecki macho na ulicach Stambułu uważa zapewne, że ma prawo gwizdać i zaczepiać niewybrednie europejki choćby z tego powodu, że mają błękitne oczy i same chodzą po ulicy. Podczas pobytu w Turcji w sytuacjach bardziej oficjalnych spotykaliśmy samych mężczyzn. Jakże trudno było im się przyzwyczaić, że w polskiej grupie szefami były kobiety. Facet facetowi zawsze najpierw poda rękę, bo kobieta jest wszak dodatkiem do mężczyzny. Na prowincji w instytucjach publicznych nie było toalet dla kobiet - bo tam kobiety po prostu nie pracowały. Na prowincji starałam się zawsze mieć przy sobie szal. Pozwalał mi mieć okryte włosy i ramiona w każdej wymagającej tego sytuacji. Gdy pewnego wieczora wracaliśmy z Piotrem na piechotę do hotelu, było gorąco i szal zsunął mi się odkrywając ramię. Na prowincjonalnej uliczce jakiś wyrostek nie mógł się oprzeć i podleciał by mnie dotknąć. Potem rzucał za nami kamieniami. Jednocześnie mam w pamięci uprzejmość i grzeczny dystans jaki zachowywali zawsze nasi partnerzy projektowi . Jedyną kobietą na stanowisku, którą spotkałam na prowincji była ciężarna Turczynka  odpowiadająca za nadzór nad placówką dziennego pobytu kobiet z mniejszości cygańskich. Ale tej roli ze względów kulturowych nie mógłby pełnić mężczyzna. Smutno było nam patrzeć na młodziutkie , niezamężne dziewczyny poowijane szczelnie, którym aż oczy się świeciły do nowego. W centrach kształcenia dorosłych mogą pod czujnym okiem zakwefionej, czarnej starej ciotki pobierać naukę szycia, haftowania itp. czynności przydatnych by pięknie przygotować posag.